Wsparcie teoretyczne
Podstawowe, pierwotne układy zmysłów - dotykowy, przedsionkowy i propriocepcji. Funkcjonują dużo wcześniej, niż wzrok, słuch, smak i węch. Są podstawą prawidłowego rozwoju integracji zmysłów, choć z ich działania często nie zdajemy sobie sprawy...
Dotyk
Układ dotykowy to największy system sensoryczny w naszym ciele. Odbiera bodźce z receptorów znajdujących się w skórze: dotykowych, nacisku, gorąca, zimna, bólu i ruchu włosków na skórze. Zazwyczaj nie zwracamy uwagi na nasze wrażenia dotykowe, a mają one ogromny wpływ na nasze funkcjonowanie fizyczne i psychiczne. Zdajemy sobie z tego sprawę dopiero, gdy mamy do czynienia z zaburzeniami w ich odbiorze i przetwarzaniu.
Dzieci nadwrażliwe dotykowo często są: nadruchliwe, mają trudności z koncentracją uwagi, unikają/negatywnie reagują na wybrane bodźce dotykowe (np.: zabawa w piaskownicy, malowanie palcami, dotyk obcych osób lub rówieśników, faktury ubrań, konsystencja jedzenia, itp.).
Dzieci nadwrażliwe często unikają delikatnego dotyku (włochate i lekkie zabawki, piórka, trawki, waciki, do jedzenia jogurt z kawałkami owoców, czy „glutowaty” kisiel ..). Natomiast lubią i czasem domagają się intensywnego, konkretnego nacisku (twarde, ciężkie zabawki- np. drewniane klocki, dźwiganie ciężkich przedmiotów, mocne przytulanie, pocieranie skóry po nieprzyjemnym wrażeniu – jak po ugryzieniu komara, twarde przekąski).
Dzieci niedowrażliwe nie czują delikatnego dotyku, słabo reagują na ból i temperaturę. Nie czują, że podczas jedzenia ubrudziły buzię. Upuszczają rzeczy nie zdając sobie z tego sprawy. Wydają się niezgrabne, bo słabiej radzą sobie ze złożonymi czynnościami, takimi jak zapinanie guzików, cięcie nożyczkami, posługiwanie się sztućcami. To tak, jakbyśmy chcieli zapiąć guzik przy koszuli w rękawicach roboczych.
Innym problemem mogą być zaburzenia różnicowania dotykowego. Czy potrafisz rozpoznać, gdzie zostałeś dotknięty, jeśli tego nie widzisz ? Czy dotknęło cię piórko, czy piłka tenisowa ? A może ugryzł komar? Sprawdź, czy potrafisz odnaleźć 5-złotową monetę pośród innych monet w kieszeni.
Zadania praktyczne
- Masaż Wilbarger – szczotkowanie ze zdecydowanym naciskiem kolejnych części ciała: ręce, dłonie, plecy, nogi, stopy. Wykorzystujemy miękką szczoteczkę, akceptowaną przez dziecko (np. jałowa szczoteczka chirurgiczna). W następnej kolejności wykonujemy dociski na stawy: barki, łokcie, nadgarstki, palce, biodra, kolana, stopy. U starszych dzieci zamiast docisków w obrębie kończyn dolnych możemy zastosować 5 „słoniowych podskoków” (dziecko podskakuje z przytupem).
https://www.youtube.com/watch?v=bT2fA5hXY-Y
- Zabawa w suchym makaronie – Wsypujemy do miski kilka opakowań makaronu typu kolanka (bez ostrych krawędzi). Ukrywamy w środku drobne przedmioty (autka, figurki, klocki, itp.). Dziecko wyszukuje drobiazgi w makaronie. Możemy spróbować też bez kontroli wzroku.
- Zgadnij co to/znajdź właściwy przedmiot – Chowamy w nieprzezroczystym, materiałowym worku (może przyda się ten z przedszkola ?) rzeczy podobne, ale nie identyczne. Dziecko wkłada rękę do środka i bez kontroli wzroku zgaduje co to lub wyszukuje to, o co pytamy. Przykłady: moneta- guzik- zabawkowy żeton, klocki: kwadrat-kółko- trójkąt, piłeczki: tenisowa, kauczukowa, styropianowa, autka: kabriolet, ciężarówka, terenówka.
- Ścieżka sensoryczna – układamy na podłodze różne faktury znalezione w domu ( np.: wycieraczka, sztuczna trawa, folia bąbelkowa, pudełko z liśćmi, kasztanami, suchym makaronem, piaskiem, zgniecione gazety, wełniany, szorstki szalik, folia kubełkowa, miska z wodą, zimnym kisielem, lub rozgotowanym zimnym makaronem, wiązka siana lub słomy) maszerujemy po naszym torze bosymi stopami. Możemy też na dłoniach i stopach, lub w podporach („taczka”). Zadanie wykonujemy powoli, z pełną akceptacją dziecka! Uwaga na śliskie powierzchnie!
Można podejrzeć pomysły na stronie: https://www.youtube.com/watch?v=9t9ZgPcmHvA
PRZEDSIONEK
Układ przedsionkowy/ westybularny/ zmysł równowagi – dotyczy wrażeń płynących z receptorów znajdujących się w uchu wewnętrznym. Informują one o pozycji głowy, jej ruchach i, pośrednio, o ruchu całego ciała. Rejestrują ruch liniowy i rotacyjny, przyspieszenie i zmiany kierunków ruchu. Wystarczy pokręcić się chwilę w kółko, by poczuć ich działanie.
Układ przedsionkowy wpływa na wiele funkcji naszego organizmu : reguluje pracę gałek ocznych i napięcie mięśni (zwłaszcza tych odpowiedzialnych za postawę ciała i równowagę); wspomaga percepcję słuchową i, pośrednio, rozwój mowy.
Ma istotny wpływ na poziom pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego. Rodzice wiedzą z doświadczenia, że łagodne kołysanie uspokaja ich dziecko, a szybki ruch z częstą zmianą kierunku i przyspieszenia pobudza (np.: wirowanie, skakanie, bieganie).
Odpowiednio dobrana stymulacja przedsionkowa sprzyja utrzymaniu koncentracji uwagi.
Zadania praktyczne
„Turlanie na dywanie” – układamy na jednym końcu dywanu kilka przedmiotów ( autka, klocki, maskotki, itp.). Dziecko leży na brzuchu na dywanie z rękami w kierunku zabawek. Chwyta jedną, turla się na drugi koniec i tam ją zostawia. Wraca po następną, itd.
https://www.youtube.com/watch?v=A6iT0wdOsKk&t=35s (pierwsze zadanie)
„Jazda na deskorolce na brzuchu” – dziecko kładzie się na brzuchu na deskorolce. Rozpędza się odpychając rękami od podłogi, lub odpycha nogami od ściany. Zatrzymuje się na dłoniach opiekuna, lub na pufie, materacu, dużej poduszce. Dla bezpieczeństwa można założyć kask rowerowy. Potrzebujemy do tego zadania odpowiednio dużej przestrzeni, pozbawionej niebezpiecznych elementów.
https://www.youtube.com/watch?v=h1BBJTIChGo – jazda na deskorolce w domu
PROPRIOCEPCA
Propriocepcja (czucie głębokie) dotyczy wrażeń sensorycznych z receptorów znajdujących się w mięśniach, ścięgnach i stawach. Informuje o ułożeniu ciała i jego części w przestrzeni, stopniu rozciągnięcia, czy napięcia tkanek. Dzięki propriocepcji możemy sprawnie poruszać się, dostosować siłę i zakres ruchu do wykonywanej czynności, wykonywać skomplikowane ruchy bez kontroli wzroku.
Zaburzenia działania tego układu u dzieci mogą objawiać się m.in. : niepewnością ciała, niezgrabnością ruchową, trudnościami w nauce nowych umiejętności ruchowych, zaburzeniami rozwoju mowy, stereotypowym dostarczaniem sobie wrażeń czucia głębokiego (np.: skakanie, uderzanie, dociskanie, zgniatanie, przygryzanie przedmiotów).
Stymulacja proprioceptywna wpływa normalizująco na poziom pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego, zatem wskazana jest w „diecie sensorycznej” dzieci z nadpobudliwością psychoruchową.
Zadania praktyczne
„Naleśnik” – ciasno zawijamy w gruby koc lub kołdrę, ugniatamy, rolujemy, „doprawiamy naleśnika/ hot doga” . powtarzamy 2-3 razy. Jeśli dziecko początkowo odczuwa lęk, zawijamy do wysokości pach (głowa i ręce swobodne). Możemy zamienić się rolami – dziecko zawija opiekuna.
Można zobaczyć również na: https://www.youtube.com/watch?v=5j8lWtkyfuE
„Taczka” – dziecko w podporze przodem na dłoniach. Chwytamy kostki (starsze dzieci), lub uda nad kolanem (młodsze dzieci), i unosimy. Maszerujemy. Pokonujemy kilka długości dużego pokoju lub korytarza. Można zbudować płaski tor z puzzli piankowych lub poduszek (uwaga na śliskie powierzchnie).
„Nie upuść piłki” – Dziecko, stojąc tyłem, dociska dużą piłkę do ściany. Wykonuje przysiad, a piłka przetacza się po ścianie. W trudniejszej wersji dziecko dociska piłkę tułowiem z ramionami w górze i wykonuje powoli obroty wokół własnej osi. W efekcie dziecko razem z piłką przesuwa się wzdłuż ściany.
„Posąg” – Dziecko siedzi nieruchomo i udaje posąg. Opiekun próbuje go przestawić pchając z umiarkowaną siłą, często zmieniając miejsce i kierunek nacisku. Posąg stawia opór i nie pozwala się poruszyć. By łatwiej zrozumieć zasady, zabawę zaczynamy od odwrócenia ról – opiekun jest posągiem, a dziecko próbuje go przestawić.
